11 ciekawostek o samowarze

Zanim przejdziemy do samych ciekawostek, warto powiedzieć nieco o tym, czym w ogóle jest samowar i jak się go używa. Obecnie spotykane samowary do podgrzewania wody używają energii elektrycznej, czyli w zasadzie nie różnią się specjalnie od czajnika. "Prawdziwe" samowary to te, w których wodę podgrzewano za pomocą żarzącego się węgla, który znajdował się w środku, w specjalnej rurze bądź kominie. Na górze samowara stawiano czajniczek z esencją. Aby napić się herbaty z tego urządzenia, należało najpierw nalać sobie do filiżanki gorącej wody, a następnie dodać esencję. Rosyjską herbatę pito najczęściej z powidłami lub przez kostkę cukru trzymaną w ustach. W naszych czasach wciąż można dostać te tradycyjne samowary i w kręgu znajomych, najlepiej na daczy, napić się nieco uwędzonego dymem aromatycznego "czaju".

#2. Debiut powszechnie znanej nazwy

Pierwsza wzmianka o nazwie „samowar” pojawia się w spisie wyrobów miedzianych powstałych w zakładach niejakiego Grigorija Demidowa z 1745 roku. Zapis ten znajduje się z kolei w aktach opisujących majątek oneskiego monasteru, gdzie oprócz pozostałych przedmiotów wymienia się „dwa samowary z kominem z zielonej miedzi”. Nie oznacza to jednak, że dopiero mniej więcej w tym czasie w Rosji zaczęły pojawiać się samowary, gdyż w o wiele starszych zapisach nazywano je po prostu „kotłami z kominami”.

#2. Inne nazwy

Nazwa „samowar” nie od razu przyjęła się jako jedyna. W różnych miastach Rosji nazywano to urządzenie po swojemu, np. w Kursku był to „samokipiec”, w Jarosławiu - „samogar”, a w Wiatсe (obecnie Kirow) - „samogriej”. Najprostsza etymologia słowa wyjaśnia jego pochodzenie jako zbitki „sam” i „warit’”, czyli coś, co samo gotuje.

#3. Najlepsze są z Tuły

Pierwsza fabryka samowarów powstała w Moskwie w 1766 roku, ale dziś mało kto o niej pamięta. Miastem, które słynęło z produkcji tych urządzeń była miejscowość Tuła (pierwsza fabryka powstała tu w 1788 roku). Do dziś w języku rosyjskim odpowiednikiem powiedzenia „wozić drzewo do lasu” jest „jechać ze swoim samowarem do Tuły”.

#4. Droga rzecz

Pierwsze samowary były sprzedawane na wagę, a ich cena była na tyle wysoka, że mogli sobie na nie pozwolić jedynie bogaci mieszkańcy ówczesnej Rosji. Początkowo do wyrobu samowarów używano czerwonej i zielonej miedzi oraz melchioru. Potem zaczęto stosować tańsze stopy, np. mosiądz.

#5. Różne rozmiary

Występowały różne rozmiary samowarów. Był więc „egoista”, czyli samowar na jedną szklankę lub np. „tête-à-tête” - na dwie. Największe urządzenia spotykano w karczmach.

#6. Podręczny, idealny na wakacje

Istniały również podróżne samowary, które wyglądały jak pudełko ze ściętymi brzegami. Razem z takim samowarem należało wziąć kantynkę, w której umieszczano czajnik, karafkę z rumem, puszkę z herbatą, szklanki, dzbanek na mleko i inne niezbędne do picia herbaty przedmioty.

#7. Na bogato

Do najdroższych samowarów należą te wykonane na początku ubiegłego wieku w pracowniach Petera Carla Fabergé. Do ich wyrobu użyto srebra i pozłota. Oprócz tego stosowano unikalną technikę wytłaczania i odlewu.

#8. Dar dla cara

W zbrojowni kremlowskiej znajduje się samowar wykonany z przeźroczystego kwarcu - dar dla cara Piotra Wielkiego.

#9. Kogut

Jeden z najsłynniejszych i najciekawszych samowarów zadebiutował na międzynarodowej wystawie przemysłowej w Wiedniu w 1873 roku. Samowar nazywał się „Kogut”, a jego szkic opracował słynny malarz Wiktor Wasniecow. Jak łatwo się domyślić „Kogut” zgarnął główną nagrodę. Potem przez długi czas znajdował się w posiadaniu bogatego kupca, ale w wyniku rewolucyjnego chaosu gdzieś zaginął. Odnalazł się w 1925 roku, gdy na zwykłym targu wypatrzyła go aktorka E. Andriejewa i kupiła do swojej kolekcji staroci. Obecnie samowar znajduje się w kolekcji Państwowego Muzeum Rosyjskiego w Petersburgu.

#10. Rekordzista

Największy działający samowar znajduje się w budynku dworca kolejowego w ukraińskim Charkowie. Ma on aż 180 cm wysokości, pojemność 360 litrów i waży 300 kilogramów. Dziennie potrafi obsłużyć nawet 10 tysięcy osób. Podczas świąt samowar jest wynoszony na główny plac miasta i używany do częstowania mieszkańców herbatą.

#11. Różne formy

Samowary występują w różnych formach. Wyróżniamy:


Samowary żarowe (czyli tradycyjne, nie na prąd) wciąż są produkowane i kosztują od 12 do 24 tysięcy rubli (czyli od ok. 700 do 1400 zł), a jeśli uda się dostać egzemplarz wyprodukowany na przełomie XIX i XX wieku, to można być pewnym, że posłuży nam jeszcze kilkadziesiąt lat.